Шәкәрім Құдайбердіұлы (1858-1931) – ақын, жазушы, тарихшы, композитор. Абаймен замандас әрі інісі, әрі ол негізін салған реалистік әдебиет дәстүрлерін алға апарушы ізбасары. Өзі өмір сүрген ортаның қоғамдық-саяси және әлеуметтік сыр-сипаттарын керебілуде, қоғам мен адам табиғатындағы кемшіліктерді зерделеуде, туған халқына түзу жол көрсетуде Құдайбердіұлы Абай бағытын ұстанды. Шәкәрімнің әкесі Құдайберді Құнанбайдың Күңке деген бәйбішесінен туған, яғни Абайдың туған ағасы. Шәкәрім бес жасында ауыл молдасына оқуға беріледі де онда жеті жасына дейін оқиды.

Жеті жасында өкеден жетім қалған ол бұдан былайғы кезде Абайдың тікелей тәрбиесінде болады. Өскен ортасының аса бай дәстүрлері мен Абай ағасының төрбиесі табиғатынан зерек Шәкәрімнің жетімдік көрмей өсуіне ғана емес, оның таланты ақын, парасатты ой иесі болуына да зор ықпал жасады. Шәкәрімнің өзі кейінірек былай деп жазады: «Әкеміздің бір шешесінен туған Ибраһим мырза, қазақ ішінде Абай деп атайды, сол кісі мұсылманша Һәм орысша ғылымға жүйрік Һәм алланың берген ақылы да бүл қазақтан белек дана кісі еді, ержеткен соң сол кісіден тағлым алып, әр түрлі кітаптарыноқып, насихатынтыңдап, азғанағылымның сәулесін сездім». Кезінде арнайы оқу орындарында оқып білім алмаса да, ез бетінше ізденіп және Абай ағасының жетекшілігімен жан сарайын байытқан Құдайбердіұлы заманында қазақ арасындағы аса білімдар адамдардың бірі болды. Араб, парсы, түрік, орыс тілдерін жетік білді. Ол адамдар өмірін жақсартуға тырысқан ғалымдарды мысалға келтіреді. Олардың кейбіреулері адам өмірі жаратқан иесін танумен түзеледі десе, кейбіреулері үкімет жойылса, әркім өз бетімен өмір сүрсе түзеледі деді. Ал, біреулер оку-біліммен, халықты ағартумен адам өмірі түзеледі деді. Біреулері бай, кедейді теңеумен түзеледі десе, біреулері тәрбиемен түзеуге болады деді. Өмірдің өзі — тіршілік таласы. Сондықтан адам өмірін жаратылыстың өзі солай жаратқан, бірін-бірі жеп, талап, таласып өмір сүрмек дегендер де болған. Шәкәрімнің өзі бұл идеялардың ешқайсысы адам жаратылысын өзгерте алмайтынына сенімді болды.

Бәйшешек бақшасы

---

Кейде күлкілі сөзден де тәлім алуға болады

---

Мәнді сөздер

---

Мәнді сөздер (Шәкәрімнің нақыл сөздері)

---

Шын бақтың айнасы

---

Үш анық

---

Өзімшілдік

---

Енисейдегі түрік

---

Күншығыс Түркістандағы түріктер

---

Парсыдағы һәм Закавказдағы түрік нәсілі

---

Стамбодағы Османлы түрік һәм сұлтандары

---

Түрік, қырғыз-қазақ һәм хандар шежіресі

---

Хан шежіресі

---

Шыңғыс хан шежіресі

---

Қазақтың қайдан шыққаны

---

«Қазақ тілі» газетінің басқармасына өтініш

---

Абылай хан мен Халдан ханның сөйлескені

---

Ар қарызы

---

Үш сауал

---

Асархидон — Лаэли

---

Ұждан

---

«Адамның еркі қайда?» деп ақылдан сұрағаным

---

Адамдық борышың

---

Ажал, маған арақ берсең...

---

Айна қойдым алдыма...

---

Анадан алғаш туғанымда...

---

Анық асық – әулие...

---

Атадан қалған ақ сауыт

---

Атадан қалған ақ сауыт

---

Аурусыз жанға айла жоқ...

---

Ақыл құсы адаспай аспандаса...

---

Ақылдан ойға сыр тарап...

---

Ақылдың жауабы

---

Бостандық таңы атты

---

Жапанда жалғыз жаттым елден безіп...

---

Жер жүзіне қарасам...

---

Жолама, қулар, маңайға...

---

Иманым

---

Иманым

---

Көңіл

---

Мал да аяулы, жан да аяулы болса егер...

---

Мен кетемін, келеді тағы өмірге мендей...

---

Сорлы бұлбұл жазға асық боп...

---

Шаранамен туып едің...

---

Шын асықтың әрбірі...

---

Шыннан өзге Құдай жоқ...

---

Ғылымсыз адам – айуан...

---

Криз патша

---

Пан-Жи-Зан Хан

---

Қолшатыр бұйрығы

---

Алты әңгіме

---

Боран

---

Дубровский әңгімесі

---

Еңлік - Кебек

---

Ләйлі - Мәжнүн

---

Мұтылғанның өмірі

---

Нартайлақ пен Айсұлу

---

Қалқаман - Мамыр

---

Тойымсыз нәпсі, тұрақсыз дүние

---

«Таң» журналына жаңа әнмен байғазы

---

«Таң» журналына тағы бір әнмен байғазы

---

«Қазақ» газеті мен «Айқап» журналына сөз жазушыларға

---

Абай марқұм өткен соң өзіме айтқан жырларым

---

Адам немене?

---

Адамнан артық жәндік жаралмаған...

---

Адамшылық

---

Ажалсыз әскер

---

Ана жыл әскер шығып, оңнан-солдан...

---

Анық пен танық

---

Арақ, мастық, жар, жан, шатақ иманның шешуі

---

Арман

---

Атаның шаһуатының көп қой мәні...

---

Ашу мен ынсап

---

Ақыл деген өлшеусіз бір жарық нұр...

---

Ақылшы торғай

---

Ақындарға

---

Аңда жүріп шөлдеген Ашам патса...

---

Бір Аллаға сыйынған адам өлмес...

---

Бір ханда екі ұл бопты бір туысқан...

---

Бір ханның кеудесіне жара шыққан...

---

Бай мен кедей

---

Бай мен қонақ

---

Бас көзімен қарасаң, нәпсі – жалған...

---

Бақанас, Байқошқардың көп сабазы...

---

Бейіс, дозақ молда айтқан сияқты емес...

---

Бейісте бар сұлу жар...

---

Бостандық туы жарқырап

---

Бояулы суыр

---

Бұл кездегі діндердің бәрі – нашар...

---

Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек

---

Бәйшешек бақшасы

---

Достыңыз зор, дұспаның қор...

---

Дүйсенбі күні болғанда...

---

Дүние мен өмір

---

Ей, жастар, қалай дейсің бұл дүние...

---

Ей, көп халық, көп халық...

---

Екінші күні қонғанда

---

Епті тышқан бидайды таси берген...

---

Ер қоспақпен сөз сөйлемек

---

Еріншек

---

Ескі ақындық

---

Ескіден қалған сөз теріп...

---

Жаз келер

---

Жайлаудың баласымен айтысқан өлеңі

---

Жан денеден жалықты...

---

Жан жүрегім, жаным жеп...

---

Жан менен дене һәм көңіл

---

Жар көрмеген надандар...

---

Жарымды жаным сүйді, сүйе алмай тәнім күйді

---

Жас алпыстан асқан соң...

---

Жастарға

---

Жастық туралы

---

Жасымнан жетік білдім...

---

Жиырма үй менің көршім – Қарабатыр...

---

Жуандар

---

Жылым – қой, жұлдызым – июль...

---

Жүз жыл бақты болсаң да...

---

Жүректен аққан қанымнан...

---

Жұмбақтар

---

Жұмбақтардың шешуі

---

Зұлымдық қылып елді жеп...

---

Иесіз қорада

---

Иесіз қорада

---

Иманым

---

Кейбіреу безді дейді елден мені...

---

Кейбіреу безді дейді қатынынан...

---

Керек

---

Кетті, келді...

---

Кешегі Қаражан мен Байғұлағым...

---

Күн – атам‚ анық жер – анам

---

Күннен неге түсіп тұр сонша жарық...

---

Кәрілік туралы

---

Кәрілік – құтылмайтын бір қазған ор...

---

Кәрілік, шал деген – бір, ат қылғандай...

---

Көкіректе толған шер, көңіл қаяу...

---

Мінін айтса, бұзылмас кімнің түсі...

---

Міндеу мен күндеу

---

Мал жимақ

---

Махаббат пен құмарлық

---

Мақтау мен сөгіс

---

Мен адамның таппаймын өнерлісін...

---

Мен жатырмын оңаша...

---

Мен қорқамын, қорқамын...

---

Молдалар өзгелерді кәпір дейді...

---

Мың тоғыз жүз отызыншы...

---

Мұңды шал

---

Насихат

---

Насихат

---

Наушеруан аңда жүріп киік атқан...

---

Ноль

---

Ойдан шығарылған бар түрлі әндерім

---

Ойладым бір сөз жазайын да...

---

Ойлансын ұлан болса сөз ұғарлық...

---

Піскен мен шикі

---

Пайғамбар Мұса жолықса...

---

Партия адамдары

---

Партия қуған өңкей қырт...

---

Сен ғылымға болсаң ынтық...

---

Серігім – жалғыз әупіш қасымдағы

---

Сұраған жанға сәлем айт...

---

Сәлем, Әбдіғали бауырым – жалғызға...

---

Сәнқойлар

---

Сөз жазып, өлең өлшемек

---

Тіршілік, жан туралы

---

Талап пен ақыл

---

Тау басындағы ой

---

Тауып айтса мінді деп...

---

Тауық неге шақырар сағат сайын...

---

Тағы сорлы қазақ

---

Тумақ, өлмек – тағдырдың шын қазасы...

---

Тура жолда қайғы жоқ

---

Тәңіріні іздеп бір мұңғыл...

---

Хайуан мен ақымақтар

---

Шам Сенен жарықпын деп күнәлі боп...

---

Шаруа мен ысырап

---

Шошыма, ойым, шошыма...

---

Шошыма‚ достым‚ сөзімнен...

---

Шымды жерде көресіз қара топырақ...

---

Шын бақ қайсы? Күншіл кім?

---

Шын сырым

---

Ызақорлар

---

Ғайсадай жан беретін таңның желі...

---

Қазақ

---

Қазақтың ең жақсысы...

---

Қазақтың жаманы болмас...

---

Қай жолдассың, айтшы, сен?

---

Қайтқан шал

---

Қалжыңшыл қылжақпас

---

Қаншыр мен бөдене

---

Қараңғы мен жарықты жүрміз өлшеп...

---

Қасқыр, түлкі, бөдене

---

Қатты ауырғанда

---

Қатындар жас баласын күтеді...

---

Қатындар жас баласын күтеді...

---

Қобызым неге сарнайды...

---

Қодардың өлімі

---

Қорқақ бай

---

Қорқыт, Қожа Хафиз түсіме енді де...

---

Қорқыттың сарыны

---

Қош!

---

Қош‚ жұртым

---

Қулар

---

Қырық жылдан өтіп жасым...

---

Қысқа сөз

---

Ұждандыны мақтайды тамам адам...

---

Әбден толып жарық ай...

---

Әлемді түгел мен көріп...

---

Өзіме

---

Өкінішті өмір

---

Өлім шыққан ауылға...

---

Өлген көңіл, ындынсыз өмір

---

Өлтірдің, онан таптың қандай пайда...

---

Өмір

---

Өмір сырын көздесең...

---

Өмір үйін тұрғызам деп...

---

Өмірдің ұнап ойынын...

---

Өртейін деп отқа көмдім...

---