Алмас қылыштай өткір, дана да данышпан, шешен әрі ақын, артындағы ұрпағына жеңіс пен ғибраты мол сөз қалдырған – Бауыржан Момышұлы. Елдік пен ерліктің киесіндей, батырлық пен батылдықтың иесіндей, асылдық пен жасындықтың үлгісіндей аты аңызға айналған батыр ағамыздың өмір жолы сұрапыл соғыс жылдарына тура келді. Өжеттілігі мен ерлігі, ақылдылығы мен алғырлығы, біле білгенге берген ұлы тәрбиесі- даралығының айғағы.

Жастарды патриот етіп тәрбиелеу кезінде халқы мен елінің қамын ойлаған, құрметті де елінің мақтанышы болып қала беретін көрнекті тұлғалардың өмірі мен жасаған ерлігіне жүгінген жөн. Кеңес Одағының батыры Бауыржан Момышұлы- сұрапыл соғыстан өтіп, өзінің әскери және азаматтық борышын абыроймен орындаған қазақ халқының ұлы азаматтарының бірі. Жастарды патриоттық тәрбиелеу ісінде ол кісінің әскери ерліктері, жазушылық ойлары, ұлы батырдың өмір жолы үлкен маңызға ие.

Мәскеу түбіндегі шайқаста көрсеткен ерлігі мен батырлығы үшін Б.Момышұлы 1942 жылы Кеңес Одағының Батыры атағына ұсынылған, алайда 1990 жылы 11 желтоқсанда қаза тапқаннан кейін ғана марапатталған. Б.Момышұлының жауынгерлік және батырлық жолы екі Қызыл Ту орденінің, Еңбек Қызыл Ту, Халықтар Достығы, І дәрежелі Отан соғысының ордені, Қызыл Жұлдыз ордендерімен, Жауынгерлік еңбегі үшін, Мәскеуді қорғағаны үшін, Германияны жеңгені үшінмедальдарымен марапатталды.

Бауыржан Момышұлы талантты жазушы ретінде де танымал. Майданда көрген және бастан кешкен нәрселер туралы жазып,соғыстың зардабы мен халықтың жағдайын бізге жеткізді. Қанатты сөздер жазып, ұрпаққа үлгілі сөз қалдырды. Қанатты сөздер жайдан жай тумайды, оны айтып қалдыру кез келгеннің қолынан келмейді. Бауыржан Момышұлы үлкен ойшыл, ақынжанды және өзгелерден жоғары тұрған жан. «Намысты нанға сатпа», «Ердің туы – намыс».«Тізе бүгіп тірі жүргеннен, тіке тұрып өлген артық», «Ұшқынсыз от тұтанбас», «Өзін сыйламаған басқаны сыйлауға қабілетсіз», «Тәртіпке бағынған құл болмайды, тәртіпсіз ел болмайды», «Тіл тазалығы үшін күрес ешқашан толастамақ емес» т.б. сөздері жастың да, кәрінің де санасында жатталған ұлағатты сөздер.

Бауыржан Момышұлының есімі халық арасында танымал болған және солай болып қала береді. Оның ерлік өміріне А.Нұршайықовтың Ақиқат пен аңыз, З. Ахметованың жарқын күндер, Бақытжан Момышұлының Жаныңда болсаң, Әкеге көтерілу, М. Қалдыбаевтың ұмытылмас кездесулер, А. Кривицкийдің мәңгі ұмытпа, Д. Снегиннің Алыс жақтарда, М. Ғабдуллиннің Менің майдандағы достарымшығармалары арналады. Көлемді жүйелі зерттеулерді әскери ғалымдар Х.С. Мұхамбетқалиев, К. Серікбаев жүргізді. Осы ғылыми зерттеулерде Момышұлының өмірбаяны, әскери-педагогикалық және әдеби мұрасы талданды. Ғылыми айналымға жаңа мұрағат көздері, соғыс жылдарындағы публицистика енгізілді, майдандастар мен замандастардың естелік естеліктері жиналды. Б.Момышұлының командирлік жазалары мен философиялық-этикалық ойларын жүйелеудің маңызы зор.

Батыр Бауыржан Момышұлының туғанына 90 жыл толуына арналған мерекелік шарада Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: «Қазақтың даңқты ұлы Бауыржан Момышұлы Достастықтың барлық халықтары үшін ортақ отандас болып қала береді. Жауынгер әрі халық жазушысы бізге ең басты құндылық — адамға, оның рухының күшіне деген жарқын сенімді қалдырды. Бауыржан Момышұлы есімінің біздің халқымыз бен тағдырымыздың ортақтығының жарқын үлгісі ретінде адамдар жадында мәңгі есте сақталатынына сенімдімін», - деген болатын.

Әскери, ғалым және жазушы Бауыржан Момышұлының шығармашылығын зерттеу оның қазіргі кезеңдегі өзекті деген ойға жетелейді. Ол бізге үлкен әскери және рухани мұра қалдырды. Оның стратегия, жедел өнер, тактика, жауынгерлік және жұмылдыру дайындығы, жауынгерлік әзірлік, жеке құрамды тәрбиелеу және оқыту, командалық кадрларды даярлау саласындағы зерттеулері терең зерделеуді және практикалық қолдануды талап етеді.

Бауыржан Момышұлы жауынгерлік қасиеттерді тәрбиелеуде халықтардың әскери өткені мен ұлттық дәстүрлердің маңызы зор деген ойды ерекше атап өтеді. Бұл идеялар Жауынгерлік қасиеттерді тәрбиелеу туралы ойлар қолжазбасында көрініс тапқан. Оның пікірінше, ата-бабаларымыздың салт-дәстүрлері адамгершіліктің негізі болып табылады. Білімді дұрыс меңгеру, ана тілін үйрету – ұлттық рухтың дамуына, ұлт ұлының сезімінқалыптастыруға ықпал етуі тиіс.

Момышұлы әдет-ғұрып, салт-дәстүр және халықтық рәсімдер арқылы адамға өз халқына қатыстылық сезімі сіңеді, ұлттық психология, ұлттық мінез пайда болады, дамиды және күшейеді деп сенді. Асыл тәрбие алған адам жауынгерлік қасиеттердің негізіне ие-адалдық, адалдық, тәртіп. Ол қазақ халқының өткеніндегі барлық жақсылықтар қазіргі уақытта жеңіске жетуі керек деп есептеді. Оның тәрбиесінің негізгі әдісі сендіру болды. Адамды мәжбүрлеуден гөрі сендіру әлдеқайда жағымды, соған сәйкес сенімді жауынгер өз міндеттерін саналы түрде ғана емес, сонымен бірге шығармашылықпен де орындайды. Батырдың бұл ұғымдарды көлемді және толықтырушы деп санайтын батылдық пен мақтаныш сияқты жауынгердің терминдері терең болды.

Батыр-панфиловшының есімі тек Қазақстанда ғана емес, әлемнің көптеген елдерінде белгілі. Ол әскери ғылым тарихына осы уақытқа дейін әскери университеттерде оқытылатын тактикалық маневрлер мен стратегиялардың авторы ретінде кірді. Ол 1963 жылы Кубаға сапары кезінде әскери дайындық бойынша дәрістер оқыды. Кубаның Қорғаныс министрі Рауль Кастромен кездесіп, Куба Революциялық қарулы күштерінің 51-ші полкінің құрметті командирі атағына ие болды.

АҚШ, Куба, Израиль, Никарагуа әскери оқу орындарында Бауыржан Момышұлының әскери тәжірибесі жеке зерттелуде. Александр Бектің Волоколам тас жолы кітабы Израиль қорғаныс армиясының офицерлері үшін міндетті оқу кітабы болды.

Бауыржан Момышұлы- аңыз адам және ерекше тұлға, жан-жақты мінезі мен әскери ерлігі, жазушының таланты, әскери теоретик және жауынгерлік психологияны зерттеуші. Осындай тамаша адамның үлгісінде біз жастарымызды тәрбиелеуіміз керек, оның шығармашылық мұрасын өскелең ұрпақпен тәрбие және патриоттық жұмыста пайдалана білсек, болашақта саналы жастардан сапалы азаматтар шығады.

Жетекшісі: Ф.Қозыбақова, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті тарих және археология, этнология факультетінің Қазақстан тарихы кафедрасының профессоры Дайындаған: Болатбек Аяулым, Әл Фараби ат