1. АЖ жобалау.
2. АЖ жобалау технологиясы.
3. АЖ жобалау әдістемесі.

Қазіргі уақыттағы ақпараттық технологиялар таңдаулары өңдеу процесінде өзгеріп отыратын көбінесе таңдау қолданушылар талабы негізінде іске асатын АЖ реализациясының кең әдістерін көрсетеді.

АЖ жобасымен АЖ нақты программалық-техникалық ортадағы эксплуатацтясын құру бойынша біз технологиялық және жобалы-конструкторлық құжаттаманы түсінеміз.

АЖ жобалаумен АЖ жобасындағы ГОСТ-қа сәйкес аналогты берудің объектілерін жобалау мамандануы, әдістері және объекті туралы кіріс ақпаратының түрлену процесі түсіндіріледі. Осы көзқарас бойынша АЖ жобалау АЖ өмірлік циклының түрлі стадияларындағы жобалы шешімдердің кезекті формализациясына сәйкестендіріледі: жоспарлаудың және талаптың анализінің, техникалық және жұмысшы жобалаудың, АЖ эксплуатациялау және енгізудің.

Өңделетін жүйелердің масштабтары жобалау процесінің қатысушыларының санын және құрамын анықтайды. Жобалы жұмысты орындаудың қатаң мерзімдері және үлкен өлемі кезінде жүйенің өңделуінде бірнеше жобалы ұжым (өңдеушілер-ұйымдар) қатыса алады. Бұл жағдайда барлық ұйымдар-орындаушылар қызметтерін координациялайтын басты ұйым ерекшеленеді.

АЖ жобалаудың іске асуы өңделетін жобаның ерекшелігіне және масштабына сәйкес келетін жобалаудың нақты технологиясын жобалаушылармен қолдануды айқындайды.
АЖ жобалаудың технологиясы — бұл АЖ жобалаудың құралдары және әдістемесі, сондай-ақ оның ұйымының құралдары мен әдістері (АЖ жобасының модернизациясының және құрылу процесін басқару).
Жобалау технологиясының негізінде іс-әрекетін, оның кезектілігін, талап етілетін орындаушылардың құрамын, құралдарын және ресурстарын анықтайтын технологиялық процесс жатыр.
АЖ жобалаудың технологиялық процесі толығымен әрбіреуінде өзінің заты бар байланысқан және кезекті-параллельді әрекеттерге бөлінеді. Осылайша, жобалау технологиясы нәтижесінде, тек жобаны құруға жасалу керектігі үшін емес, және де қалай және кіммен қандай кезектілікте анық болатын сол немесе басқа әдіс негізінде орындалатын технологиялық операциялардың регламентацияланған кезектілігімен беріледі.
Жобалаудың кез келген таңдалған технологиясының заты боп АЖ барлық өмірлік стадияларындағы жобалау процесстерінің қатынастарының бейнесі қызмет етуі керек. Жобалаудың таңдалған технологиясына қойылатын негізгі талаптарға келесілер жатады:
• құрылған жоба тапсырыс берушінің талабына жауап беруі керек;
• жобаның барлық өмірлік циклының максималды бейнесі;
• жобалауға және жобаны алып жүруге бағалы және минималды шығындардың қамтамасы;
• технология жобаның жобалауы және алып жүруі арасындағы байланыс негізі болуы керек;
• жобалаушының еңбек шығармашылығының бойы;
• жобалау процесінің және жоба эксплуатациясының тиімділігі;
• жобалы құжаттаманың қарапайым жүргізілуі.
АЖ жобалау технологиясының негізін болмысы анықтайтын әдістеме, негізгі ерекшеленетін технологиялық ерекшеліктер құрайды.
Жобалау әдістемесі өз кезегінде кейбір құралдармен ұстанатын әдістер жиынымен реализацияланатын кейбір жобалау принциптерін, концепцияларының болуын айқындайды.
Ақпараттық жүйелерді құру әдістемесі ақпараттық жүйені құру процесінің ұйымына және бұл процесті басқаруда жүйенің өзіне қойылған талапқа жауаптылық сияқты, сондай-ақ өңдеу процесінің мінездемесінде қорытындыланады.

Шешімі корпоративті ақпараттық жүйелердің құрылу әдістемесін қамтамасыз етуі керек болатын негізгі әдістер боп:
• құрылған ақпараттық жүйенің ұйымның мақсаттарына және есептеріне, сондай-ақ бизнес-процесстердің автоматтандырылуы бойынша оған қойылатын талаптарға сәйкестігі;
• алдын ала келіскен бюджет рамкасындағы берілген уақыт ағымындағы берілген параметрлері бар жүйенің құрылуына жауаптылық;
• ұйым жұмысының өзгеріп отыратын шарттарына сәйкес қамтамасыз ету мақсатымен жүйенің кеңейтілуінің және модификациясының, алып жүруінің қарапайымдылығы;
• құрылған корпоративті ақпараттық жүйенің ашықтылық, ауыстырымдылық және масштабтылық талаптарына сәйкестілігі;
• алдында өңделген құрылған жүйедегі және ұйымдарда қолданылатын ақпараттық технологиялар құралдарын қолдану мүмкіндігі (программалық қамтаманың, мәліметтер базасының, есептегіш техника, телекоммуникация құралдарының).

Жобалаудың әдістемелері, технологиялары және инструментальды құралдар (CASE-құралдар) кез келген ақпараттық жүйенің жоба негізін құрайды. Әдістеме нақты технологиялар және ақпараттық жүйелердің өмірлік цикл процесстерінің орындалуын қамтамасыз ететін инструменталды құралдар, әдістемелер және оларды ұстайтын стандарттар арқылы іске асады.
Жобалау технологиясының негізгі мазмұнын кезекті технологиялық операцияларының сипатталуынан тұратын технологиялық инструкциялар, сол немесе басқа операциялар осыған тәуелді орындалатын шарттар, және операциялардың өзінің сипаттамалары құрайды.
Жобалау ұйымдастыру жобалаушылар мен тапсырыс берушілер арасындағы қатынастар әдістерін, сондай-ақ спецификалық құралдар жиынымен ұстана алатын АЖ жобасын құру процесіндегі әдістемелер анықтамасын болжайды.

АЖ-ді құру немесе классификациялау кезінде шешілетін есептердің математикалық және алгоритмдік сипаттауымен байланысқан мәселелер туындайды.
АЖ құруға арналған үш түрлі есепті бөліп қарауға болады.
1. Құрылымдылық
2. Құрылымдылық емес
3. Жартылай құрылымдылық
- Құрылымдық есеп - оның барлық элементтері мен олардың арасындағы байланысы белгілі есеп.
- Құрылымдылық емес - онда элементтерді болуге және олардың арасында байланыс кұруға болатын есеп.
Құрылымдық есептер шешімнің нақты алгоритмі бар математикалық модель формасында оның мазмұнын көрсетуге болады.

АЖ- дің басқа да классификациялары.

1. Автоматтандырылу дәрежесі бойынша классификациялау.
2. Ақпаратты пайдалану бойынша классификациялау.
3. Қолдану сферасына байланысты классификациялау.

1. Фирмаларды басқару жүйесінде ақпараттық процестерді автоматтандыру дәрежесін қатысты АЖ-лер қолмен жасалған автоматтық автоматтандырылған деп анықталады.
Қолмен жасалған АЖ -лер ақпаратты қайтадан өңдеудің қазіргі техникалық құралдарының және адаммен орындалатын барлық операциялардың жоқтылығымен ойпатталады.
Мысалы, компьютерді жоқ фирмада менеджерлердің қызметін айтуға болады. Олар қолмен жасалған АЖ-мен жұмыс істейді.

Автоматтық АЖ - лер адамның қатысуынсыз ақпараттарды қайта өңдеу бойынша барлық операцияларды орындайды.
Автоматтандырылған АЖ-лер ақпаратпен адамды және техникалық құралдарды өңдеу процесіне қатысуды болжайды. Мұнда басты рөл компьютерге негізделген.
Басқару процесін ұйымдастыруда олардың кең пайдалануын ескере отырып, автаматтандырылған АЖ-дің әр түрлі модификациялары бар және классификациялануы мүмкін.

«Түркістан гуманитарлық-техникалық колледжі» МКҚК
арнайы пәндер оқытушысы
Жакипова Қаракөз Турганалиевна