№105 Мукуми атындағы

жалпы орта мектептің

қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі

Бәкір Индира Абдығаниқызы



Ата-бабаларымыз ұл-қыздарын өздеріндей еңбек сүйгіш, жауынгер, әнші, күйші, ақылды, парасатты, иманды етіп тәрбиелеуді мақсат еткен. Олардың бойына өнер мен еңбекті ізгі адамгершілік қасиеттерді қатар сіңірген. Мәселен, ер баланы бес жасынан бастап азамат болғанға дейін мал бағу мен аң аулауға, отын шабуға, қора салуға, ағаштан, темірден түрлі тұрмысқа қажетті бұйымдар жасауға, яғни қолөнер шеберлігіне баулыған. Ал қыздардың тәрбиелі жан болып өсуі үшін жасынан ақ шашты қарияның алдынан аттатпай өсіреді. Адамның қандай болып өсуі оның ата-анасына байланысты. Ата-ана тәрбиесі жас ұрпақтың бойына өнер, білім ғана емес, күллі әдепті де, мәдениет пен ізгілікті де сіңіре білген.

Отбасындағы ұл тәрбиесінде әке мен аталардың орны ерекше. Әке отбасы мүшелерінің тірегі, асырап сақтаушысы, қамқоршысы. Әкенің мінез-құлқы, өнер-білімі ұл баланың көз алдындағы үлгі өнеге алатын, соған қарап өсетін нысанасы. Өнегелі, өнерлі, «Сегіз қырлы, бір сырлы», намысқор азамат тәрбиелеу аталар арманы болған. Ал, аталар жолын қуып, өнері мен өнегелі ісін жалғастыру жастарға да үлкен сын болып саналған. «Ата көрген оқ жонар» деген мақал соны меңзейді.

Қай ата-ананы алсақ та, қызының ертең барған жерде жақсы жар, әдепті келін, аяулы ана болуын армандайды. Иә, алып та, ақыл да, ойшыл да анадан туады. Оларды өмірге келтіретін де, тәрбиелеп өсіретін де ана. Болашақ ана- бүгінгі қыздарымыз. Қыз демекші қазақ халқы қызды қадірлеп, құрметтеп өсірген. «Қыздың жолы жіңішке», «Қызды қырық үйден тию» деген мақалдар осы қыздарымызға арналып айтылған. Сымбатты да, сұлу ару қыздарымыз көптеген ерлік істерге барған. Солардың ішінде мәңгі есімдері өшпес із қалдырған, Кеңес Одағының Батыры атағына ие болған апаларымыз Мәншүк Мәметова мен Әлия Молдағұлова еліміздің бостандығы үшін жас жанын қиды. Ерлік жасап, қазақ қызының намысын қолдан бермеген апаларды мәңгі үлгі тұтамыз.

Әрбір отбасының қалыптасқан әдет-ғұрпы, ата-дәстүрі болады. «Ұлдың ұяты әкеге, қыздың ұяты шешеге»,- деп қараған халқымыздың ұл баланы тәрбиелеуді аталар мен әкелер өз қолына алса, ал қыз баланы тәрбиелеу әжелер мен аналардың ісі болып саналған.

Қазіргі заманда жас жеткіншектер, бозбала-бойжеткендер көбінесе Еуропаға еліктейді. Дегенмен әр елдің өз мәдениеті өзіне ғана тән деп ойлаймын. Бірақ көпке күйе жаққым келмейді. Темекі тартып, арақ ішіп, білгенін істейтін ару қыздарымыздың ертеңі не болмақ? Өз денсаулығына зиянды әрекеттермен айналысу, болашақ аналардың балаларына қаншама зиян келтіреді. Осы жағдайда туылған балалардың көпшілігі мүгедек, кемтар болып дүние есігін ашуда.

Бұл кемтар жандардың келешек қоғамға пайдасы аз. Отанымыздың байлығы адам. Елімізге жарамды, саналы, білікті азамат керек. Оны бүгінгі жастар, біздер түсіне білгеніміз абзал.

Ата-ананың қамқорынсыз қалған, олардың бақылауынсыз жүрген қаңғыбас балалар саны жылдан-жылға көбеймесе, азайған жоқ. Осы мәселе қазір елімізде үлкен проблемаға айналып отыр. Ата-ана тәрбиесін көрмесе, олардың жылы алақанын сезінбесе, онда ол балалар қалай мейірімді болып өседі? Осы сұрақ кімді болса да толғандырары анық. Осындай жағдайлардан қылмыс, нашақорлық, ұрлық, зорлық-зомбылық басталады.

Әке-шеше қайтыс болып, балалар жетім қалып жатса, балаларын тастап немесе тұрмыстың ауыртпашылығына шыдай алмай, жетімдер үйіне балаларын тастап кетіп жатқан бейшара аналарды, баласына қарамай отбасын тастап, қызық қуып кеткен әкелерді көргенде, артында қалған тірі жетімдердің кінәсі неде екенін ешкімде айта алмаса керек. Көп болып жәрдем береміз-ау , бірақ біз оларға ата-анасының мейірімі мен ыстық алақанының орнын толтыра алмайтынымыз өкінішті.

Біздің елімізде жетім балалар мен тұрмыс деңгейі төмен отбасыларына үзбей жәрдем көрсетіп отырытын кәсіпкер азаматтарымыз бен азаматшаларымыз көп-ақ. Әсіресе солардың ішінен атап айтатын болсақ «Бөбек» қорының президенті Сара Назарбаева ханым көптеген игілікті істер жасауда. Осы істі жалғап, жақсылық жасаушы азаматтар аудан, ауыл, облыс көлемінде де баршылық.

Үлкенді сыйлау- біздің халқымыздың ежелгі дәстүрі. Ол дәстүр бойынша жастар үлкеннің алдын кесіп өтпеуге, сыпайы болуға, үлкенмен сөз жарыстырмауға, тіпті үлкендердің алдында қатты күлмеуі тиіс. Осындай ата дәстүрімізді бүгінгі жастар жадында сақтап, жалғастыра білуі қажет.

Жоғарыда айтылған кері әсерлі әрекеттерден сақтану үшін ең әуелі өзіміз «оқ жонып», «тон пішер» қазақ болайық ағайын!

Ана!!! Үш-ақ әріп. Бірақ мағынасы терең. Дана жазушы Ғ.Мүсірепов өз шығармаларында қасиетті ана махаббатын дәріптей білген. Ол кісінің мына сөзі ойыңа еріксіз оралады. «Құрметтейік те, қадірлейік те ғазиз Ананы, өйткені ол дүниедегі асылдардың асылы- өмір сыйлайды ғой!»- деген екен. Бұдан артық баға беруге болмас. Біздің заманымызда балаларын тастап кетушілер, қыздар, келіншектер болуы өкінішті-ақ. Бар кінәні заманға итере салып, өзінің аналық қасиетін сақтай алмай жүрген аналарға қиналасың.

Ал қыздар, «Қазақтың қызы» деген ардақты атты сақтай алмай, өз қадірін кетіріп, жеңіл жолға түсуі намысыңды келтіреді. «Түнгі көбелек» атанып, ұлт намысын сақтамауы жанға батады. Әрине, бұдан бүкіл қазақ қызы намысты аяққа басқан екен,- деген ұғым қалмауы керек.