Оңтүстік Қазақстан обылысы
Шардара ауданы
№ 16 колледж
Орындаған: А-51 топ студенті Хайрулла Дәулет Бақытұлы
Жетекшісі: Айтенова Нұргул Ыдырысқызы

Селен мен теллурдің бірнеше физикалық константалары 1 кестеде берілген. Ал бу қысымдары 2 кестеде берілген.

1 кесте

Селен мен теллурдың физикалық константалары


Қасиеті

Селен

Теллур


Атом салмағы

78,96

127,61


Реттік нөмірі

34

52


Ион радиусы , Ǻ/1303/

ІІ – 1,93

ІV-0,69

VІ-0,35

ІІ – 2,11

ІV-0,89

VІ-0,56


Тығыздық, г/см3

Аморфты 4,27

Моноклинді 4,47

Сүр 4,80

Ұнтақ тәрізді 5,85-6,15

Кристалды 6,24


Балқу темп.,0С

Қайнау темп., 0С

217-220

680-688

452

990,1


Қаттылық (кристалдық түр), кг/мм2

75

27




Теллур қалыпты жағдайда екі түрде болады: кристалды ақ-күмісті зат түрінде және қою-сұр ұнтақ түрінде, қара түсті десе де болады. Бірақ ұнтақ тәрізді теллур аморфты зат емес екендігі көрсетілген, оның да гексагональды құрылымы (β-түрі), кристалды (α-түрі) сияқты. Ұнтақ тәрізді теллурды Н2ТеО3 ерітіндісін күкіртті газбен, қалайы хлориді және басқа да тотықсыздандырғыштармен тотықсыздандырып алады. Қыздырғанда кристалды теллурға айналып кетеді. Теллурдың бір түрден басқаға ауысу нүктесі 3540С-та жатады.

2 кесте

Селен мен теллурдың буының қысымы


Селен

Теллур


t, 0С

р, мм. Сынап бағаны

t, 0С

р, мм. Сынап бағаны


215

0,0047

488

0,468


221,0

0,01

511

1,0


238,0

0,0138

578

3,34


274,8

0,1

605

5


343,7

1,0

629,9

10


390

3,0

697

20


430,7

10,0

753

40


480

21,0

791

100


546,3

100,0

990,1

760


620

313,0

-

-


660

550,0

-

-


648,8

760,0

-

-


710

970

-

-




Селен мен теллур химиялық қасиеттері жағынан күкіртке өте ұқсас, S-Sе-Те қатарында металдық қасиет өседі, ал бейметалдық қасиет төмендейді. Қалыпты температурада селен мен теллур ауады өзгермейді, бірақ жаңадан тұнған ұнтақ тәрізді теллур ауада тез тотығады және де пайда болған ТеО2 сумен әлсіз әрекеттеседі. Нығыз селен мен теллур қалыпты жағдайда сумен әрекеттеспейді.

Селен мен теллур тотықтырғыш-қышқылдарда ериді, көбінесе азот қышқылында. Тұз қышқылы мен сұйытылған күкірт қышқылы оларға әсер етпейді. Концентрлі күкірт қышқылы селен мен теллурды ерітеді, жасыл ерітінді SеSО3 және қызыл-күлгін ТеSО3 түзіледі. Осы ерітінділерді сумен сұйылтса элементтік селен мен теллур бөлінеді.

Селен мен теллур сутек пероксидінде, күйдіргіш сілтілердің күшті ерітінділерінде ериді:

3Э + 6КОН →К2ЭО3 + 2К2Э + 3Н2О,

Мұндағы: Э – селен немесе теллур.

Екі элементте гологендермен оңай әрекеттеседі. Күкірт сияқты, селен Nа2SеО3 және КСN-де ериді, нәтижесінде Nа2SSеО3 – селеносульфаты және КСNSе- селеноцианит түзіледі.

Әдебиеттер тізімі:

1. Ферсман А.Е. Редкие металлы. 1932, № 4-5.
2. Сажин Н.П., Меерсон Г.А. Редкие элементы в новой технике // Хим. наука и пром., 1956. Т.І, № 5.
3. Меерсон Г.А. и Зеликман А.Н. Металлургия редких металлов. Метиаллургиздат, 1954.
4. Зеликман А.Н., Самсонов Г.В., Крейн О.Е. Металлургия редких металлов. Металлургиздат, 1954.
5. Тронов В.Г. Кклад русских ученых в химию редких элементов. Изд. Знание, 1952.
6. Виноградов А.П. Геохимия редких и рассеянных химических элементов в почвах. Изд. АН СССР, 1950.