Оңтүстік Қазақстан обылысы
Шардара ауданы
№ 16 колледж
Орындаған:Тұ-43 топ студенті Збан Арайлым Нұрланқызы
Жетекшісі: Айтенова Нұргул Ыдырысқызы

Азотпен, бормен және басқа элементтермен қосылыстары

Рубидий мен цезий Ме N3 құрамды нитрид немесе азид түзеді. Олар сәйкес металдардың тұздарының азотсутекті қышқылмен Н N3 әрекеттес- кенде немесе басқа металдардың натридімен, көбінесе бариймен әрекеттескенде түзіледі.

Нитридтер суда немесе, сұйық аммиакта ериді. Аммиакты ерітінділері қою-көк түсті, аммиакты буландырғанда ақ түсті тұнба ,амид Ме NН2 қалады. Амидтер 285°С-ті (Rb) және 260- та (Сs) балқиды және оттекті сіңіреді.
Литиймен ұқсас -рубидий мен цезий боридтер түзеді. Ме3В және борогидридтер, олар спиртте ерімейді.
Рубидий мен цезийдің силицидтері мен терманидтері
Бұл қосылыстар сумен оңай ыдырайды ал сұйытылған қышқылмен жалындана отырып әрекеттеседі.
Басқа сілтілік металдарға сәйкес зрубидий мен цезий сумен еритін сульфидтер және лолисульфидтер түзеді.
Рубидий мен цезий кейбір элементтермеи - натрий, сүрма, кремний, германий, селен, теллурмен, әсіресе сынаппен интерметалдық: қосылыс түзеді.

Галогендермен қосылыстары

Жоғарыда Rb мен Сs галогендермен мүлде оңай қосылатыны айтылды. Ылғал іздерінің; қатысында хлормен әрекеттесуі жалынмен жүреді, броммен - жарылу, тек иодпен реакциясьі қыздырумен жүреді.
Рубидий мен цезийдің галогенидтері әсіресс хлоридтері осы металдардың технологиясында маңызы зор. Барлық галогенидтсрі қайнау темлература- сының жоғарылығымен және 100°С-дан төмен температурада өте аз ұшқыштығымен ерекшеленеді.
Фторид, хлорид, бромид және иодидтердің балқу температуралары литийге қарағанда күшті ерекшеленеді, рубидий жағдайында жақын болады, ал цезий үшін мүлде бірдей.
Rb мен Сs галогенидтері ақ заттар, кубты жүйеде кристалданады, рубидий галогенидтері натрий хлорид сияқты кристалл торлы, ал цезий галогенидтері - көлемді центрленген.
Литий мен цезии фторидтерінің еріткішің жоғары айырмашылығы назар аудартады, ал литий фториді. Галогенидтердің атомдық салмағының өсуімен ерігіштігінің өзгеруі тек цезий үшін байқалады. Сулы ерітіндіден кристаллизациялағанда рубидий мен цезийдің сусыз галргенидтері белінеді.
Рубидий мен цезий. хлоридтерінің ерігіштігі, натрий хлоридінің ерігшігі сияқты қыздырғанда өзгермейтіні белгілі.


Rb мен Сs хлоридтері кейбір органикалық еріткіштерде ериді, олардың ерігіштігі калий хлоридінің ерігіштігіне қарағанда жоғарылау. Бұл жағдай практикалық көзқараспен қарасақ маңызды, себебі Rb мен Сs тұздарын калий тұздарынан бөлуге мүмкіндік береді.
Rb мен Сs-ге полигалогенидтердің түзілуі тән, олардың комплексті қосылысты түрі келесідегідей: Ме[Гал(Гал2)], мысалы, СslС12 және сонымен бірге әр түрлі құрамдағы қос тұздар түзілуі тән.

Соңғыларына карналлиттер жатады, Rb мен Сs — табиғатта карналлит түрінде кездеседі (калиймен бірге карналит КСl MgCl2·6Н20 түзіледі).
Аз еритіндері рубидий және цезийдің хлорплатинаттары, хлорстаниттары, хлороантимонаттары ерекшеленеді, олардың түзілуі осы металдарды бөлуде және аналитикалық химияда қолданады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Ферсман А.Е. Редкие металлы. 1932, № 4-5.
2. Сажин Н.П., Меерсон Г.А. Редкие элементы в новой технике // Хим. наука и пром., 1956. Т.І, № 5.
3. Меерсон Г.А. и Зеликман А.Н. Металлургия редких металлов. Метиаллургиздат, 1954.
4. Зеликман А.Н., Самсонов Г.В., Крейн О.Е. Металлургия редких металлов. Металлургиздат, 1954.
5. Тронов В.Г. Кклад русских ученых в химию редких элементов. Изд. Знание, 1952.
6. Виноградов А.П. Геохимия редких и рассеянных химических элементов в почвах. Изд. АН СССР, 1950.